Қазіргі қоғамда сыйлық беру мәдениеті мен пара беру арасындағы айырмашылықтар өзекті мәселеге айналуда. Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасқа қатысты сыйлық беру дәстүрі, әсіресе мектептерде жиі кездесетін құбылыс болып табылады. Бірақ сыйлық пен параның арасындағы шекара анықталмаған жағдайда, бұл мәселе құқықтық және моральдық тұрғыдан өзекті сұрақтар туғызады. Осы мақалада біз оқушының мұғалімге берген сыйлығының пара болып есептелуі мәселесін сараптап, оның мәнін, салдарын және қоғамдағы әсерін талқылаймыз.
1. Сыйлық пен параның айырмашылығы
Сыйлық пен параның айырмашылығы олардың мақсатында, көлемінде және олардың берілетін уақытында жатыр. Сыйлық – бұл адамдар арасындағы құрмет пен алғыс сезімін білдіру үшін беріледі. Ол әрқашан міндетті емес және көбінесе мұғалімдерге немесе басқа қызметкерлерге мейрамдар мен жеке мерекелерде беріледі. Ал пара – бұл жеке тұлғаның немесе топтың мүддесін іске асыру үшін заңсыз түрде берілетін материалдық немесе қызметтік құндылық. Параның мақсаты – адамның немесе қызметкердің жұмысын заңсыз жолмен бағыттау, ықпал ету немесе қызметтік міндеттерін орындауға қысым жасау.
2. Оқушының сыйлығының пара болуы мүмкін бе?
Оқушының мұғалімге сыйлық беруі жиі кездесетін құбылыс болып табылады. Әдетте, бұл сыйлықтар балалардың ұстаздарына деген алғысы мен құрметі ретінде беріледі. Алайда, сыйлықтың пара болып есептелуі үшін оның белгілі бір шарттарға сай болуы қажет:
а) Сыйлықтың мөлшері мен бағасы
Егер сыйлықтың құны тым жоғары болса, оны пара ретінде қабылдауға болады. Мысалы, қымбат бағалы заттар немесе ақшалай сыйлықтар мұғалімнің қызметіне әсер ету мақсатында ұсынылса, онда бұл сыйлық пара ретінде қарастырылады. Ал сыйлықтың қарапайым, мән-мағынасы бар болуы, мысалы, өз қолымен жасалған карточка немесе гүлдер, мұғалімге сыйластық білдірудің бір түрі ғана болып табылады.
ә) Сыйлықтың уақыты мен жағдайы
Егер сыйлық оқу жылының соңында немесе мейрамдар кезінде берілсе, онда бұл, әдетте, тек құрмет көрсету болып табылады. Алайда, егер сыйлық оқу кезінде берілсе, белгілі бір пән немесе емтихан нәтижесіне байланысты болса, онда оның пара ретінде қарастырылу мүмкіндігі жоғары. Бұл жағдайда сыйлық мұғалімнің оқушыға қатысты қызметіне ықпал ету мақсатында беріледі.
б) Сыйлықтың себептері
Егер сыйлық мұғалімнің қызметіне әсер ету мақсатында ұсынылса, онда бұл пара болып есептелуі мүмкін. Мысалы, оқушы мұғалімге үлкен сыйлық беру арқылы жақсы бағалар алу немесе ерекше待遇 көрсету үшін әрекет етуі мүмкін. Мұндай жағдайда сыйлықтың себебі заңсыз ықпал ету немесе баланың мүддесін іске асыру болып табылады.
3. Параға қарсы заңдар мен ережелер
Қазақстан Республикасында пара беру мен пара алу қатаң заңдармен реттеледі. Пара беру және пара алу заңсыз әрекет болып табылады және ол Қылмыстық кодекспен қудаланады. Мұғалімнің немесе оқушының сыйлық беруі пара болып есептелген жағдайда, бұл оқиға құқықтық салдарға алып келеді. Әсіресе, сыйлықтардың құны немесе себептері заңсыз мүдделерді көздейтін болса, бұл құқық бұзушылық ретінде қарастырылады.
4. Әлеуметтік және моральдық аспектілері
Сыйлық беру — мәдениет пен әдептіліктің бір бөлігі болуы мүмкін. Алайда, мұндай сыйлықтардың параға айналуы қоғамдағы адалдық, әділеттілік және білім беру саласындағы сенімге нұқсан келтіреді. Мұғалімдер мен оқушылар арасында сыйлық беру процесі әділ және ашық болуы керек. Мұндай сыйлықтар оқушының ұстазына деген құрметін көрсету үшін берілсе, ешқандай заңсыздық болмайды. Алайда, егер оқушы өзінің оқуға деген жауапкершілігін жеңілдету немесе мұғалімнің шешімдеріне әсер ету үшін сыйлық ұсынса, бұл пара болып саналады.
Оқушының мұғалімге берген сыйлығы пара болып есептелуі мүмкін, бірақ бұл сыйлықтың түрі, уақыты және оның себептеріне байланысты. Құрмет көрсету немесе алғыс білдіру мақсатында берілген қарапайым сыйлық пара болып саналмайды, ал егер сыйлық оқушының мүддесіне қызмет ету үшін ұсынылса, онда бұл заңсыз әрекет ретінде қарастырылуы мүмкін. Осы орайда, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы сыйлық беру мәселесі этикалық және құқықтық тұрғыдан айқын әрі әділ болуы қажет.
Бейсен Қасен
www.kazbilim.kz