10-11 ге баратын оқушылар, мен олардың ата-анасы кеңес сұрап жатыр екен. Жылда тамызда өткізіп жүрген «мамандық таңдау және болашақ» – деген тақырыпта тренингім YouTube де QAZBILIM TV арнасында тұр. Сілтемесі (https://www.youtube.com/live/CJK4uNAm_IA)
Жалпы бұл бітпес мәңгілік тақырып қой, тіпті жылдан жылға өте құбылмалы боп бара жатыр. Жалпы қазіргі трендттерді ескере отырып, болашақ түлектерге төмендегідей кеңестерді берер едім.
- Өз қызығушылығыңды анықта: Сені не қызықтырады? Қандай іспен айналысқанда уақыттың қалай өткенін байқамайсың? Хоббиіңді немесе сүйікті пәніңді мамандыққа айналдыру мүмкіндігін қарастыр.
- Қабілеттеріңді бағала: Сенің мықты жақтарың қандай? Математикада, сөз өнерінде, шығармашылықта немесе техникалық салада жақсысың ба? Өз дағдыларыңа сәйкес мамандық таңда.
- Еңбек нарығын зертте: Қазіргі және болашақта сұранысқа ие мамандықтарды қара. IT, медицина, инженерия, жасыл технологиялар сияқты салалар қазір трендте. Бірақ, тек сұранысқа қарап емес, өзіңе ұнайтынын да ескер.
- Мамандық туралы ақпарат жина: Таңдаған мамандығың бойынша жұмыс істейтін адамдармен сөйлес, ашық есік күндерге қатыс, интернеттен мәлімет ізде. Ол мамандықтың артықшылықтары мен кемшіліктерін түсін.
- Қаржылық жағын ескер: Мамандықтың жалақысы, грант мүмкіндіктері, оқу ақысы сияқты мәселелерді зертте. Бірақ ақша ғана шешуші фактор болмауы керек.
- Университет пен бағдарламаны мұқият таңда: ЖОО-ның беделі, оқытушылар құрамы, практика мүмкіндіктері маңызды. Шетелде немесе онлайн оқу опцияларын да қарастыруға болады.
- Қателесуден қорықпа: Егер мамандық ұнамаса, оны ауыстыруға болады. Көп адам бірінші таңдаған жолынан басқа салаға ауысады. Бастысы – әрекет ету.
- “Soft skills” дағдыларын дамыт: Коммуникация, уақытты басқару, командада жұмыс істеу сияқты дағдылар кез келген мамандықта маңызды. Осыған қазірден назар аудар.
- Тәлімгер (ментор) тап: Сенің қызығушылық саланда тәжірибесі бар адамнан кеңес ал. Олар саладағы шынайы жағдайды түсіндіріп, бағыт береді.
- Көп салалы болуды қарастыр: Бір мамандықпен шектелмей, бірнеше салада (мысалы, IT + маркетинг, дизайн + психология) білім ал. Бұл болашақта бәсекеге қабілетті етеді.
- Тіл үйрен: Ағылшын тілі, сондай-ақ басқа тілдер (мысалы, жапон, қытай, неміс) білу – көптеген мамандықта артықшылық. Глобалды нарықта жұмыс істеуге мүмкіндік ашады.
- Технология трендтерін бақыла: Жасанды интеллект, блокчейн, робототехника сияқты технологиялар қарқынды дамуда. Олармен байланысты мамандықтарды зертте.
- Практикаға ерте кіріс: Мектепте немесе оқу барысында стажировка, фриланс немесе жобаларға қатыс. Тәжірибе теорияны бекітіп, мамандықтың сәйкестігін түсінуге көмектеседі.
- Жеке бренд құр: Instagram, Tik Tok, YouTube сияқты платформаларда өзіңді таныт. Жобаларыңды, жетістіктеріңді бөліс. Бұл болашақта жұмыс берушілердің назарын аударады.
- Стреске дайын бол: Мамандық таңдау процесі қиын болуы мүмкін. Асықпа, өзіңе уақыт бер. Медитация, спорт сияқты әдістер стрессті басқаруға көмектеседі.
- Болашаққа инвестиция жаса: Уақыт пен күшіңді білімге, курстарға, кітаптарға сал. Coursera, Udemy, YouTube сияқты платформаларда тегін немесе арзан курстар көп.
- Өз құндылықтарыңды ескер: Мамандық сенің өмірлік мақсаттарыңмен үйлесуі керек. Мысалы, әлеуметтік әсер еткің келе ме (NGO, экология), әлде жеке табыс маңызды ма?
- Ата-анамен ақылдас, бірақ өз шешіміңді қабылда: Ата-ана кеңесі маңызды, бірақ соңғы шешім сенікі болсын, өйткені өмір бойы сол мамандықпен жұмыс істейтін сен. Жақсы болсам өзімнен, жаман болсам өзімнен… (Сұлтанмахмұт Торайғыров).
Нақты ұсыныс:
- TEDx видеоларын көріп, әртүрлі мамандық иелерінің әңгімесін тыңда.
- “16personalities” сияқты тесттер арқылы жеке типіңді анықта.
- Жергілікті стартаптармен немесе кәсіпорындармен байланыс орнат, олардың қалай жұмыс істейтінін бақыла.
- Мамандық таңдау – үздіксіз өзгермелі процесс. Ең бастысы, өзіңді дамытып, мүмкіндіктерді жіберіп алма!
- Психологиялық тесттер (мысалы, профориентация тесттері) өзіңді тануға көмектеседі.
- IT, жасанды интеллект, медицина, экология сияқты болашағы зор салаларға назар аудар, бірақ танымал мамандықтың құрбанына айналма.
- Жұмыс тәжірибесі (волонтерлік, практика) таңдауды жеңілдетеді.
Ең бастысы – өзіңе сен, өзіңді алып шығар,
Ақылың мен еңбегің екі жақтап! (Абай).
QAZBILIM GROUP компаниясы басқарма төрағасы
PhD химик ұстаз
Аятжан Ахметжанұлы
