ҰБТ аяқталуға жақын, біраз түлек қолында сертификат, университет пен мамандық таңдау деген маңызды басқыш алдында тұр. Күн сайын ондаған оқушы мен ата-ана кеңес сұрап жекеме жазып жатыр. Бәрі “Қай мамандық жақсы, мынандай балмен қай мамандық, қандай университетке түсе аламыз?” деп сертификат суреттерін жібереді. Әр адамға жеке кеңес беруге үлгермегендіктен, арнайы мамандық таңдау кезіндегі маңызды түйіндерді ескертейін.
Мамандық таңдаған дұрыс. Бірақ көбіміз “мамамдық” (мамасы таңдаған мамандық) таңдап кететініміз ақиқат. Жалпы мамандық таңдау туралы ойымызды осыған дейін жазған едік, ол осы әлеуметтік желідегі парақшамда да, www.Kazbilim.kz сайтында да тұр. 2026, 2027 жылғы түлектер міндетті түрде оқыңыз. Бұл тақырыпта “Мамандық таңдау және болашақ” атты тренингім де https://www.youtube.com/live/CJK4uNAm_IA?si=Ub-5-25k3wsQCIN7 осында тұр.
Ал дәл қазір сертификат бар, таңдау пәніміз белгілі, ендігі біздің таңдайтынымыз, шыны керек, мамандық емес, грант екені ақиқат. Жақсы мамандықтың грантына түсу – жарты бақыт, сол себепті мамандық пен университет таңдар кезде ертең өкініп қалмас үшін төмендегі дүниелерді ескертейін.
1. Әр мамандыққа бөлінген гранттар тізімін жақсылап қараңыз. www.kazbilim.kz сайтына, телеграм https://t.me/qazbilimgroup арнасында тұр. Бірақ бір мамандыққа гранттың көп бөлінуі сіздің грантқа түсуіңізге кепіл емес, аз грант бөлінген мамандықты аз адам, көп грант бөлінген мамандықты көп адам таңдауы мүмкін.
2. Бір мамандықты екі-үш университеттен таңдамай-ақ қойыңыз. Сіз конкурсқа түсудегі мүмкіндігіңізді азайтасыз. Себебі грант университетке емес, мамандыққа бөлінеді. (Педагогика және медицина мамандықтарындағы квотасы бар мамандықтан басқа мамандықтарды. Ресми жалпы конкурсқа түсетін мамандықтар.)
3. Мамандық таңдаған кезде сертификаттағы балыңыз маңызды, асқан тәуекелге бармаңыз. Мысалы, 115-пен стоматология немесе 85-пен жалпы медицина таңдап әуре болмай-ақ қойыңыз. Көрпеңізге қарай көсілген дұрыс. Мұны қалай межелеуге болады?
Ол үшін өткен жылғы грант иегерлері тізімін жақсылап қараңыз. Ол да www.kazbilim.kz сайтында тұр. Биыл грантқа түсу балы төмендейді не жоғарылайды деп айтуға әлі ерте. ҰБТ толық бітсін, жалпы статистика шықсын. Бірақ кез келген мамандыққа өткен жылғы ең төменгі балдан 6-7 баллдан артық тәуекел қажет емес.
4. Балыңыз грантқа түсуден гөрі тәуекелге жақын болса, онда ең маңызды кеңес, мамандық таңдау биыл да 13-20 шілде аралығында жүреді. Сіз мамандықты 18-20 шілде арасында, жұрттың ең соңында тапсырыңыз. Себебі ҰТО әр күні бір мамандықты неше адам таңдағаны туралы статистика жариялайды. Соған қарап отырып, өз балыңызбен таңдаған мамандыққа түсу-түспеуіңізді 90% межелеуге болады. Себебі мамандық таңдау басталған кезде өзіне толық сенімділер бірінші таңдап кетеді, сосын бір грантқа неше адам таласып тұрғанына қарап, өз мүмкіндігіңізді біліп аласыз. Мысалы, бір грантқа 5 адамнан артық таласып тұрса, әуре болмаңыз. Бір грантқа 0,7 адам таласып тұрған мамандықты ойланбай таңдай беріңіз.
5. Университеттердің қабылдау комиссиясы кеңес бергенде өзін таңдауды, өзінде бар мамандықты таңдауды ұсынуы, тіпті кейбірі “бізді таңдамасаң, құжатыңызды алмаймыз” деп міндетсінуі мүмкін. Бұл – заңсыз! Сіз бір қаладан бір қалаға жүгірмей, өзіңіз қалаған кез келген университет пен мамандықты таңдай аласыз. Құжат қабылдау www.egov.kz сайтында онлайн түрде жүреді. Сосын грант иегерлері тізімі шыққан соң, өзіңіз түскен университетке құжатыңызды алып бара бересіз.
6. Құжатты соңғы күні сағат 18.00-ге дейін тапсырып болсаңыз болғаны, ерте тапсыру мен кеш тапсырудың конкурсқа еш қатысы жоқ. Сондықтан асығыстық жасап қоймаңыз.
7ү Ауыл квотасы, қандастарға берілетін квота немесе тағы басқа жеңілдіктер барлық мамандықта бола бермейді. Мысалы, халықаралық қатынастар, ғылыми физика мамандығында ауыл квотасы жоқ. Сондықтан мұны ескеру маңызды. Ауыл квотасы бар мамандықтар тізімі де www.kazbilim.kz сайтында тұр.
8. Танымал мамандық таңдап, ертең өкініп қалмаңыз, өзіңіз ең жақсы маман болып шыға алатын саланы таңдаңыз. Хит мамандықтың сапасыз кадры болғанша, ел менсінбейтін мамандықтың мықты маманы болу – табысқа жетудің төте жолы.
9. Университетті өз туған облысыңыздан басқа қалада оқуға кеңес беремін. “Балам адам болсын десең, сыртқа айда”, – дейді біздің қазақ. Рас, университетті басқа қалада оқып, сәл де болса ыстық-суықты бастан кешіңіз, “ақ алақан” маман болып шықпас үшін. Үйдің қасында оқу – жан қинамаудың тамаша әдісі, бірақ үйіңіз қасыңызда мәңгі тұрмайды.
10. Қазір педагогикалық мамандықтардың шәкіртақысы көтерілді, мұғалімдер жалақысы көтерілді. Бұл осы бағыттағы мамандықтарға түсуді армандайтындар санын арттырды. Бұрынғыдай “тым құрыса мұғалім бола салам” дейтін ой енді жоқ. Педагогикалық мамандықтар балы көтеріліп кеткен. Ескеріңіз. Мысалы 100 балмен математика пәні мұғалімі деген мамандық грантын армандай алмайсыз.
11. 2020 жылдан бастап грант конкурсы орыс тобы, қазақ тобы деп бөлінбейді. Бұл да қазақ топтары үшін көптеген мамандықтың грант балының төмендеуіне әсер етті. Енді орыс тобы мен қазақ тобында айырмашылық болмайды. Сондықтан орыс тобы төмен болады деп орыс тобына талпынбаңыз. Енді бәрі бірдей.
Айтпақшы, медицина немесе педагогика мамандықтары таңдайтындар психологиялық тесттен өтуі міндетті, оны конкурсқа құжат өткізгенге дейін тапсырып болу керек. Тапсырып қоймасаңыздар, ертең ол мамандықты таңдай алмай қаласыздар.Баршаңыздың грант иегері болуларыңызға тілектеспін, сәттілік болсын!
Аятжан Ахметжанұлы
QAZBILIM GROUP компаниясы
басқарма төрағасы
QAZBILIM GROUP компаниясы
басқарма төрағасы
