Жаңа оқу жылына мектепке құжат қабылдау ресми түрде басталды. Жылда осы уақытта өте көп адам қоятын сұрақ. Баланы мектепке неше жастан берген дұрыс?
Қазақстандағы заңды норма:
Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңына сәйкес, балалар 1-сыныпқа 6 жастан бастап қабылданады. Нақтырақ айтсақ, бала оқуды бастаған күнтізбелік жылдың соңына дейін (31 желтоқсанға дейін) 6 жасқа толуы керек. Егер бала 31 желтоқсанға дейін 6 жасқа толмаса, ол келесі оқу жылына дейін күтеді.
Дегенмен, 7 жасқа толған балалар да 1-сыныпқа қабылдана береді. Ол жаста мектепке баруы міндетті.
Психологиялық және педагогикалық ұсыныстар:
6 жас: Көптеген балалар үшін 6 жас – мектепке баруға ең қолайлы кезең. Бұл жаста баланың когнитивтік (танымдық) қабілеттері, әлеуметтік дағдылары және ұсақ моторикасы (жазуға қажетті қол қимылдары) жеткілікті дамыған болады. Психологтардың айтуынша, 6 жастағы балалардың көбі мектептегі оқу жүктемесіне бейімделе алады.
7 жас: Егер бала 6 жасқа толғанда психологиялық немесе физикалық тұрғыдан дайын болмаса (мысалы, зейіні шашыраңқы, әлеуметтік ортаға бейімделуі қиын немесе денсаулығы әлсіз болса), оны 7 жастан бастап берген дұрыс. 7 жаста баланың өзін-өзі реттеу қабілеті мен шыдамдылығы артады, бұл мектептегі тәртіпке үйренуге көмектеседі.
Баланың дайындығын қалай анықтау керек?
Педагогтар мен психологтар баланың мектепке дайындығын мына критерийлер бойынша бағалауды ұсынады:
Физикалық дайындық: Бала ұзақ уақыт отыра алады ма, денсаулығында мектеп жүктемесіне кедергі болатын проблемалар жоқ па?
Интеллектуалдық дайындық: Санай алады ма (кем дегенде 10-ға дейін), әріп тани ма, қарапайым логикалық сұрақтарға жауап бере ала ма?
Әлеуметтік дайындық: Басқа балалармен қарым-қатынасқа түсе алады ма, мұғалімнің нұсқауларын орындай алады ма?
Эмоциялық дайындық: Мектепке баруға қызығушылық танытады ма, ата-анасынан бөлінуге дайын ба? Бөтен адамдармен араласа ала ма? (Бала бақшаға бармаған балаларда көп кездеседі.)
Моторика: Қарындаш ұстай алады ма, сызық сыза алады ма?
Егер бала осы критерийлердің көбінде әлсіз болса, оны 6 жаста емес, 7 жаста берген дұрыс.
Халықаралық тәжірибе:
Финляндия: Балалар мектепке 7 жастан бастайды, бұл жүйе баланың толық дайындығына басымдық береді және әлемдегі ең үздік білім жүйелерінің бірі саналады.
АҚШ және Еуропа: Көп елде 5-6 жас қалыпты, бірақ балабақшадағы дайындық бағдарламалары (Kindergarten) мектепке ерте бейімделуге көмектеседі.
Жапония: 6 жас – міндетті бастау жасы, бірақ дайындық процесі балабақшадан басталады.
Балабақша рөлі: Егер бала балабақшаға барған болса, онда ол 6 жаста мектепке дайын болуы ықтимал, себебі балабақшаларда дайындық бағдарламалары бар. Оның үстіне баланың басқа да кейбір дағдылары қалыптасады.
Психологтардың кеңесі:
Ерте бастаудың кемшілігі: 5-6 жаста дайын емес баланы мектепке беру оның оқуға деген қызығушылығын жоғалтып, стресс тудыруы мүмкін.
Кеш бастаудың артықшылығы: 7 жаста бастаған бала тез бейімделіп, өзін сенімдірек сезінеді, бірақ кейде құрдастарынан “артта қалғандай” сезімде болуы мүмкін.
Менің берер кеңесім жеке кеңесім:
Баланы 6,5 жастан аспай, 1-сыныпқа бермеген дұрыс. Адамның миының даму кезеңі болады. Адамның миы толық 12-13 жасқа дейін даму кезеңін бастан кешіреді.
Қазір балаңыз қағылез, бәрін алып кететін секілді көрінеді. Бірақ мидың көтеру салмағы бала үлкейе келе белгілі болады. Қазір алып кеткен балаңыз үлкейе келе шаршағанын сезесіз. Мидың даму кезеңдері болады, бұл даму кезеңдерінде қатты салмақты салу – қателік.
Әр пәннің қиындық дәрежесіне қарай басталады ғой пәндер де. Мысалы, биология 6-сыныптан, физика 7-сыныптан, химия 8-сыныптан деген секілді.
Яғни адамның әр жасындағы қабылдау мүмкіндігіне қарай зерттеп енгізілген педагогикалық шешімдер. Ал баланы ерте мектепке бергенде, осы зерттеулердің бәріне қайшы шешім шығарасыз.
Тіпті қазір 5 жастан жаңа асқан баланы мектепке бере салатындар көп. Неге десе, кейбірі балам алғыр дейді, кейбірі баламды қарайтын адам жоқ дейді. Екеуі де – балаға жаны ашымағандық.
Ол баланың тікелей болашағына қатысты. Сондықтан балаңынызды кемінде 6,5 жастан асырып, 7-ге толтырып мектепке беріңіз. Бала ештеңеден кешікпейді, ойнап, балалығын толық қандырып, мектепке барсын. Бөпе кезінен балалығынан айырмаңыз.
QAZBILIM GROUP компаниясы басқарма төрағасы
PhD химик ұстаз
Аятжан Ахметжанұлы
