Тұрар Рысқұлов – қазақ халқының тарихында ерекше орын алатын ұлы тұлғалардың бірі.
Оның өмірі мен қызметі ел тағдыры үшін жан аямай еңбек еткен қайраткердің шынайы бейнесін көрсетеді. Биыл ұлт қайраткерінің туғанына 130 жыл толып отыр. Бұл мерейтой – халқымыздың өткенін саралап, Тұрар Рысқұловтың баға жетпес мұрасын жаңғыртуға зор мүмкіндік.
Тұрар Рысқұлов 1894 жылы Жетісу өлкесінде, қазіргі Алматы облысының Қарақастек ауылында дүниеге келген. Оның өмірі қиыншылыққа толы болды. Әкесінің саяси белсенділігі мен патша өкіметіне қарсы күресі отбасын ауыр жағдайға душар етті. Алайда бұл жағдай Тұрардың бойында әділетсіздікке қарсы күреске деген қайсарлықты оятты.
Жасынан білімге құштар болған Тұрар Ташкенттегі мұғалімдер семинариясын тәмамдап, өз заманының озық ойлы жастарының қатарына қосылды. Ол тек білім алумен шектелмей, саяси күреске белсене араласты. Бұл кезеңде Ресей патшалығының отаршыл саясаты қазақ халқының мәдениеті мен экономикасына зор нұқсан келтіріп жатқан еді.
Тұрар Рысқұловтың басты идеяларының бірі – ұлт-азаттық және әлеуметтік теңдік мәселелері болды. Ол Түркістан Республикасында басшылық қызмет атқара жүріп, жергілікті халықтардың мүддесін қорғауға ерекше күш салды.
1920-1924 жылдары Рысқұлов Түркістан Республикасының Халық Комиссарлары Кеңесінің төрағасы қызметін атқарды. Осы кезеңде ол Түркістан халықтарының бірлігін нығайту, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту және экономикалық реформаларды жүзеге асыру бағытында ауқымды жұмыстар жүргізді. Оның бастамаларының бірі – жергілікті халықтарға жерді қайтару және білім беру жүйесін жаңғырту болды.
1921-1922 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылық кезеңінде Тұрар Рысқұлов мыңдаған адамның өмірін сақтап қалу үшін қажырлы еңбек етті. Аштықтан қырылған халыққа көмек көрсету мәселесін Мәскеудегі билік органдарының алдына ашық қойып, олардың назарын қазақ жеріндегі жағдайға аудартты. Бұл әрекеттері оның елге деген шынайы жанашырлығын дәлелдейді.
Тұрар Рысқұлов қазақ халқының тәуелсіздігі мен дербестігі үшін бар күшін салды. Ол Түркістанды жеке ұлттық мемлекет ретінде көруді армандады. Оның бұл идеялары Мәскеудегі орталық билікке ұнай қоймады, бірақ Рысқұлов ұлттық мүддеден ешқашан бас тартпады. Тұрар Рысқұловтың есімі қазақ халқының жүрегінде мәңгі сақталмақ. Ол тек саяси қайраткер ғана емес, сонымен қатар көреген стратег, білімпаз, елдің жарқын болашағын ойлаған тұлға болды.
Оның мұрасы – ұрпаққа үлгі, ал оның идеялары бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның өмірі мен қызметі болашақ ұрпаққа аманат болып қала бермек.
Ұлы далада Тұрар Рысқұлов сынды батыл, ойшыл және халыққа шын берілген тұлғалардың болуы – біздің халқымыздың баға жетпес байлығы. Оның ұлы мұрасы мен елге сіңірген еңбегі әрдайым ұмытылмас. Оның өмірі мен қызметі болашақ ұрпаққа аманат болып қала бермек.
Бағлан Ташимов
