Бүгін де мектептегі білім жүйесіне енгізіліп жатқан өзгерістермен қатар, жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру жүйесінде де жаңалықтар бар. Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында қандай жұмыстар атқарылмақ? Ендігі талапкерлерді не күтеді? Осы уақытқа дейін қанша оқу орны біріктірілді? Бұл жөнінде ҚР БҒМ Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру департаментінің директоры Дархан Ахмед-Закиден білген едік.
– Білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы қалай жүзеге асуда?
– Бұл бағдарлама биыл ғана қабылданды. Ондағы негізгі бағыттар келесідей. Ең алдымен, ЖОО-дағы білім беру бағдарламаларының мазмұнын анықтаудағы академиялық еркіндік кеңейтілді. Бұл шара ЖОО-ларға еңбек нарығында бәсекеге қабілетті білім беру бағдарламаларының кең спектрін ұсынуына жағдай жасап отыр. Еңбек нарығының қажеттіліктеріне негізделген бұл бағдарламалар кәсіпорындармен серіктестікті нығайтуға, түлектердің даярлық сапасын көтеруге бағытталған. Сонымен қатар кәсіптік қоғамдастықтар өткізетін түлектердің біліктілігін растау және сертификациялау жүйесін қалыптастыруға арқау бола алады.
Мәселен, қазіргі кезде Еуропалық жүйемен үйлестіріліп, Ұлттық біліктілік жүйесінің негізінде әзірленген 70 кәсіптік стандартқа сәйкес білім беру бағдарламалары әзірленуде. ЖОО-лар келешекте түлектерін кәсіби стандартқа сай дайындап шығаруы тиіс. Білім кеңістігінде бәсекеге қабілетті болуы үшін студенттердің біліктілігін арттырып, шет тілдерінде оқытылатын пәндер қатарын кеңейтеді. Тиісінше, ЖОО-лар индустриямен, компаниялармен тәжірибе алмасуға және тығыз серіктестік орнатуға негізделеді. Сондықтан оқытуға тек ғылым докторларын, кандидаттарын және PhD докторларын ғана емес, сонымен қатар магистрлерді және өндірістен келген мамандарды жұмылдыру қажет. Сондай-ақ ЖОО-ға корпоративтік басқару органдарын (байқау кеңестері, қамқоршылық кеңестер және директорлар кеңесі) толығымен енгізу қарастырылуда. Өз кезегінде олар ашық түрде жұмыс жүргізулері керек. Соған сай жоғары мектептің әлеуметтік аспектісі арта түспек. Бұл инклюзивті білім беру жүйесінің қалыптасуына алып келеді. Әртүрлі санаттар бойынша білім алушыларға академиялық ұтқырлық мүмкіндігін беру көзделіп отыр. Осы орайда педагогикалық және ата-аналар қауымдастығының ұсыныстарын ескере отырып, жоғары оқу орындарына қабылдаудың жаңа форматы жасалып жатыр.
Қазіргі таңда мектеп бітіру және оқуға түсу барысындағы емтихандар біріктірілген. Келесі жылдан бастап бұл емтихан: мектептен кейінгі емтихан мен ЖОО-ға түсу үшін тапсырылатын емтихан болып екіге бөлінеді. Бұл орайда негізінен SAT технологиясы ескерілетін болады. SAT тест деп отырғанымыз – әлемдік тәжірибедегі ЖОО-ға қабылдауға арналған стандартты тест, бұл Америкада кеңінен қолданылады. Яғни талапкердің таңдаған мамандығы бойынша тереңдетілген білімін бағалайды. Мысалы, ол физика мамандығына оқуға түсетін болса, физикадан сұрақтар көбірек келуі мүмкін. Физикалық құбылысты сипаттау, оны жан-жақты қалай бағалай алатынын анықтайтын сұрақтар болады. Тағы бір міндетті компонент, ол – логикалық сұрақтар қою және міндетті түрде талапкердің математикалық білімін бағалау. Қандай мамандықты таңдаса да, математикалық біліммен қатар тілдік деңгей де анықталады. Осы шаралардың барлығы Назарбаев Университеті тәжірибесі негізінде, жоғары оқу орындарының академиялық, басқарушылық және қаржылық дербестік жағдайында жүзеге асырылатын болады. Бұл 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада және «100 нақты қадам – Ұлт жоспарының» 78-қадамында бекітілген.
– Бұл қаншалықты деңгейде талқыланып жатыр? Талапкерлерден ағылшын тілінің IELTS, TOEFL сынды деңгейінің болуы міндеттеле ме?
– Қазіргі уақытта Білім және ғылым министрлігі ЖОО-ға түсу емтиханы немесе Ұлттық бірыңғай тестілеу форматын анықтауда. Сондай-ақ бұл мәселе жан-жақты талқылануда, республикалық тамыз кеңесінде ұстаздар қауымы талқыға салды. Осы жылдың соңына дейін жаңа формат бекітілуі тиіс. Ал ағылшын тілінің деңгейлері магистратураға түсетіндерден ғана талап етіледі. Бакалавриатқа түсушілерге міндеттелмейді.
– 2017 жылдан бастап ЖОО-ларда мемлекеттік аттестаттаудың орнына халықаралық аккредиттеу өткізілетіні айтылып еді. Ол қалай жүзеге аспақ? Бұдан барлық университеттер өтуі қажет бола ма?
– Білім сапасы аккредиттеу арқылы бағаланатыны белгілі. Сондықтан ЖОО-лар білім беру қызметінің сапасына сенімді болған жағдайда ғана аккредиттеуден өтеді. Мәселен, бүгінгі күні ұлттық институционалдық аккредиттеуден 72 жоғары оқу орны, ұлттық мамандандырылған аккредиттеуден 55 жоғары оқу орны өтті.
Расымен, 2017 жылдан бастап мемлекеттік аттестаттау орнына халықаралық аккредиттеу өткізілетін болады. Аталған тексеруден өту, өтпеуі ЖОО-ның өз еріктерінде. Аккредиттеуден өтпеген жағдайда білім беру сапасына қатысты жауапкершілік университеттердің өздеріне жүктелмек. Осы санаттағы – ЖОО-лар түлектеріне өзіндік үлгідегі диплом береді. Бұл «Білім туралы» Заңға енгізілген соңғы өзгертулердің бірі. Бұл норма білім сапасына қарай, бәсекеге қабілетті жоғары оқу орындарын анықтауға көмектеспек. Сондай-ақ 2017 жылдан бастап аккредиттеуден өтпеген ЖОО-ға мемлекеттік білім беру тапсырысы берілмейді. Осы орайда Министрлік жоғары оқу орындарын аккредиттеудің талаптары мен институтын жетілдіруді қарастыруда. Сонымен қатар аккредиттеу агенттіктері қызметінің ашықтығы мен тәуелсіздігін арттыру шараларын қолға алудамыз.
– Осыған дейін ЖОО-лардың саны екі есеге дейін қысқаратыны айтылған. Қаншасы жабылды, қаншасы біріктірілді?
– Жалпы, жоғары және ЖОО-дан кейінгі білім берудегі мақсат – білім, ғылым және инновацияны біріктіру арқылы отандық экономика нарығын жоғары және ЖОО-дан кейінгі білімі бар бәсекеге қабілетті кадрлармен қамтамасыз ету. Осыдан бес жыл бұрын Қазақстанда 148 ЖОО болса, бүгінгі күні – 131.
– Қазақ – Британ техникалық университеті мен Қ.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық зерттеу техникалық университетін біріктіргенде ірі ғылыми-зерттеу орталығын құру міндеттелген еді. Қазір орталық жұмыс істеп жатыр ма?
– Бұл мәселеге қатысты сөз қозғайтын болсақ, Қазақстанда жоғары және ЖОО-дан кейінгі білім берудің басымдығы ретінде білім, ғылым және өндірістің үштұғырлылығын дамыту көзделгендігін атап кеткен дұрыс. Бірінші зерттеу университеті болып – Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық зерттеу техникалық университеті құрылды. Мұнда іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді орындайтын еліміздің жетекші ғалымдар тобы қалыптасты. Нәтижесінде, биылғы жылдың қорытындысы бойынша британдық QS агенттігі жүргізген әлемдік ЖОО-ның рейтингісінде ҚазҰТЗУ 411-420 үздік университеттерінің қатарына енді. Былтырғы жылмен салыстырғанда, тізім бойынша 74 орынға көтерілді. Аталмыш орталық бүгінде жұмысын нәтижелі жүргізуі үшін бірқатар шаралар жоспарлануда.
Сұхбаттасқан
Нұрсұлу МЫРЗАХМЕТ
