Әділхан Есімбай. Мәңгілікке бастар жол

Мен жыл сайын алыстағы ауылда тұратын атама қыдырыстап барушы едім. Ол өте білімдар. Оқымай қалған ауыл академигі десе болады. Биылғы демалысымда атамның ауылына бардым. Баяғыда шаңы бұрқырап жататын жолға бұл күнде асфальт төселіпті. Ауылдағы бұрынғы ескі мектеп орнына үш қабатты жаңа мектеп салыныпты. Қысқасы, ауыл көркейе бастаған.
«Алыстан 6 жасар бала келсе, 60-тағы қария алдынан шығады» дегендей, атам мені қуана қарсы алды. Байқасам, бұрынғы нар тұлғалы атам шөгіпті. Көзі де нашарлай бастаған. Мені әзер таныған ол құшағынан босатпай ұзақ тұрды.
– Айналайын, жаман атаңа жиі-жиі келіп тұрсайшы. Әйтпесе, оқу-оқу деп келуді сиреттің, – деп базынасын айтты. Содан біз үйге кірдік.
– Ата, халіңіз қалай? Мал-жан аман ба?
– Е-е, құлыным, бәрі жақсы. Құдайға мың да бір шүкір.
– Ертең менімен бірге қалаға жүрсеңізші. Сізге Астананы көрсетемін.
– Астананы теледидардан күнде көремін ғой. Құдайға шүкір, біздің ауыл да сенің Астанаң секілді жылдан-жылға көркейіп келеді, – деді атам марқая. Жасы сексеннен асса да әлі ширақ. Ол кісі үзбей газет-журналдар оқитын. Қашан көрсең үстелінде «Егемен Қазақстан», «Айқын», газеттері, «Жұлдыз», «Жалын» журналдары жатады. Бұрын ол өзі оқушы еді, қазір немересіне оқытады екен.
– Иә, ата, бағана көрдім, ауылға жол төсепті.
– Әкім бала ғой төсеген. Өзі іскер.
– Мектеп салыпты.
– Е-е, мектепті салдық… Біздің заман өтті. Ендігі заман – сендердікі. Мемлекет болашағы – мына жүгермектер, – деп есік алдында ойнап жүрген немерелерін нұсқады.
– Қалайша?
– Е-е, сен әлі баласың, көп нәрсені біле бермейсің… Біздің тарих тым тереңде. Баяғыда Қазақ хандығы құрыла салысымен, оған көз алартқан жаулар көп болды. Әсіресе, жоңғарлар. Тарихта «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деген нәубет бар. Сол нәубетте жоңғарлар ауылдарды тоз-тоз, еркектерді – құл, әйелдерді – күң етті. Ақыры, бір шешімге келген қазақ атқамінерлері бар күшті жинай, жоңғарларға соққы бермек болды. Берді. Жеңді. Бұл соғыс тарихта «Аңырақай» деген атпен қалды.
ХIII ғасырда қазақтар Орыс патшалығына бағынышты болды. Ал, 1916 жылдары елде Кеңес үкіметі орнады. Әрине, бұл үкіметтен де қазаққа ешқандай пайда келмеді. Мұны Алаш зиялылары баяғыда-ақ білген еді. Бірақ, үкімет оларды жаппай қудалады. Сонымен, қазақтарды жаппай қырған ең алғашқы нәубет – 1930-жылдары басталды. Ашаршылық. Сол жылдары халық аштықтан қырыла бастады. Шамамен миллионнан астам адам осы аты өшкір аштықтан өлген шығар. Қаншама адам көмусіз қалды. Ит-құсқа жем болды. Өкінішті. Ол аз ба, аштықпен бірге репрессия қатар жүрді. Қазақтарды өрге сүйрейді-ау деген небір зиялыларды үкімет жаппай соттады, атты, өлтірді. «Қырсық бір айналдырғанды шыр айналдырады», 1941 жылы жарты әлемді қан сасытқан Ұлы Отан соғысы басталды. Бұл соғыста да талай қазақ қырылды. Содан соғыс біткен соң ғана біздің Қазақ Республикасы әрең есін жинады. Бірақ, қылышынан қан тамған Одақ қазақтарды жаппай орыстандыруды бастаған еді. Ділі, тілі, дінінен айырғысы келді. Ақыры, Мағжан Жұмабаев сенген, жүректерінде – жалын, көздерінде от ойнаған Алматыдағы қазақ жастары 1986 жылы Одақ саясатына қарсы көтеріліске шықты. Әрине, империалистер бұл көтерілісті аяусыз басып-жаншыды, не керек. Көтеріліске шыққандарды жаппай қуадалады. Атты, түрмеге тықты. Бірақ, көз жасы жіберсін бе, 1990-жылдары іргесі шайқала бастаған Кеңес Одағы ақыры жер сүзе құлады. 1991 жылы Қазақстан өз тәуелсіздігін алды ғой. Сондағы қуанғаным-ай! Көзімнен жас ытқыды. Сол күнді мен жылаумен өткіздім ғой. Бақыттан жыладым. Осы тәуелсіздікке ата-бабаларымыз жете алмай арманда кетті емес пе?
Бірақ, тәуелсіздікке қол жеткізгенімізбен, алдымыздан тағы бір сынақ шықты. Ол – нарық заманы еді. Капиталаизм. Ел ішіне жұмыссыздық белең алды. Ел экономикасы майысқақ талдай сынғалы тұрды. Не істеу керек? Халық жаппай базарларға шыға бастады. Күнкөріс қамы үшін. Сол жылдар – Қазақстан үшін қиын заман еді. Сонда елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қысқа мерзім ішінде еңбектеген сәби мемлекетті аяғынан тік тұрғызды. Ғасырлар тоғысында ел жағдайы анағұрлым жақсара түсті. Жұмыссыздар саны қысқарды. Әлеуметтік жағдай күшейе түсті. Елбасы бастамасымен ит байласа тұрғысыз жерден сәні мен салтанаты келіскен жаңа астана тұрғызылды. 2010 жылы Астанада өткен ЕҚЫҰ саммитіне әлем елдері басшылары келді. 2011 жылы Алматы мен Астанада қысқы спорттан Азиада өтті. Бұлар жетістік емей немене? Қазір Қазақстанды әлем таниды десем, қателеспеген болар едім.
Елбасы бір сөзінде «Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен гөрі оны ұстап тұру әлдеқайда қиын» деген. Рас. Қазір әлемде көптеген елдерде дүмпу, көтеріліс орнауда. Ал, біздің ел ондай жоқ. Тәуелсіздік іргесі берік. Құдайға шүкір!
Мемлекет маған не береді деп емес, мен мемлекетке не беремін деген түсінікпен өмір сүрсең, бұл дүниеде сенен асқан бақытты жан болмайды. Ол үшін аянбай еңбек етуің керек. Сонда ғана нәтиже болады. Тек жалқаулар, керітартпалар ғана: «ойбай, Қазақстан осындай екен, мынандай екен» деп түңіле береді. Ондайларға мән берме. Қарап тұрсаң, Қазақстанда еңбек етемін, өсемін деген адамға бар жағдай жасалған. Тек, еңбек етсең болғаны. Мысалы, мен Қазақстанды жыл сайын діңі жуандай беретін алып емен ағашына ұқсатамын. Емен ағашы анау-мынау дауылдарға сына қоймайды. Берік ағаш. Өскенде де жайқала өседі. Қаншама адам жаз күндері емен көлеңкесінде жан сақтайды емес пе?
– Әділхан, адам ұрпағымен мәңгілік жасайды. Мен бүгін бармын, ертең жоқпын. Мен дүниеден қайтсам да, атым өшпейді. Себебі, артымда сендер барсыңдар. Сендер барда мен де бармын… Жүгермек, үйлен, қашанғы жүре бересің. Қазақта сөз бар: «бас екеу болмай, мал екеу болмайды» деген. Мемлекет тірегі – отбасы. Отан – отбасыдан басталады. Егер елімізде отбасы саны көп болса, халық саны ұлғаяды. Халық саны ұлғайса болса, елде өндіріс орындары, шаруа қожалықтары да көбейеді. Өндірісі орындары көбейсе, мемлекет те күшейеді. Мемлекет күшейсе, рухы өр мәңгілік елге айналады, – деп атам әңгімесін аяқтады.
Сол мезетте: «Мен еліме ешқашан масыл болмаймын. Керісінше, елімді мәңгілік елге айналдыру жолында аянбай тер төгемін» деп өз-өзіме уәде берген едім. Атам осы ойымды сезгендей маған жымия қарай берді…

Есімбай Әділхан Сматуллаұлы
1998 жылы ОҚО, Түлкібас ауданы, Тұрар Рысқұлов ауылында дүниеге келген.
осы аудандағы М.В.Ломоносов атындағы мектеп-гимназиясының 10 сынып оқушысымы.

...