Қазақ киносы соңғы бірнеше жылда өз дамуында жаңа деңгейге көтерілгенімен, оның өзекті мәселелері мен келешегі әлі де талқылануда. Өнердің бұл түрі қоғамның айнасы ретінде маңызды рөл атқаратындықтан, кинолардың тек көркемдік сапасы ғана емес, әлеуметтік міндеті мен тәрбиелік маңызы да үлкен сұрақ туындатады. Осы тұрғыдан алып қарағанда, қазіргі қазақ киносының бірнеше келелі мәселелерін атап өтуге болады, олар – орысша қосып сөйлеу үрдісі мен балаларға берер тәрбиенің кемшіндіктері.
Орысша қосып сөйлеудің етек алу проблемасы
Қазіргі қазақ киносының тағы бір өзекті мәселесі – кейбір киноларда қазақ тілі мен орыс тілінің аралас қолданылуы. Бұл үрдіс қазақтілді қоғамның ауызша коммуникациясында байқалса да, кино өнерінде оның етек жаюы бірнеше сұрақ туғызады. Қазақ киносы мәдениеттің бір бөлігі ретінде өз көрерменіне терең мағына мен ұлттық құндылықтарды жеткізуі тиіс. Алайда соңғы кездері кейбір фильмдерде қазақша сөйлейтін кейіпкерлердің орысша сөйлеуінің жиі кездесуі, әсіресе жастар арасында орыс тілінің үстемдігі, қазақ тілінің қадірін төмендетіп, қоғамдағы тіл мәселесін ушықтырады.
Орыс тілінің қолданылуы, әсіресе кинотуындыларда, белгілі бір деңгейде белгілі бір аудиторияны тарта алады деп есептелгенімен, бұл ұлттық мүдделерге қайшы келетін жағдайға айналып отыр. Кино, өз кезегінде, жас ұрпақтың ұлттық тілге деген сүйіспеншілігін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Егер балалар мен жастар экрандағы кейіпкерлердің үнемі орысша сөйлегенін көрсе, бұл олардың өз тілінде сөйлеуге деген мотивациясын төмендетеді. Сондай-ақ, қазақ тілінде сөйлейтін тұлғаларды жиі кемсіту немесе оларды надан етіп көрсету, қазақ тілінің беделін түсіретіні сөзсіз.
Балаларға берер тәрбиенің жоқтығы
Қазіргі қазақ киноларының тағы бір маңызды кемшілігі – балаларға берер тәрбиесі мен ұлттық құндылықтарға қатысты түсініктердің жеткіліксіздігі. Балаларға арналған фильмдерде отансүйгіштік, адамгершілік, еңбекқорлық және адалдық сияқты қасиеттер жеткіліксіз деңгейде көрсетіледі. Осыны ескеріп, балаларға арналған кинотуындыларды жасау барысында қоғамның рухани және мәдени құндылықтарына ерекше көңіл бөлу қажет. Қазіргі таңда балаларға арналған кейбір фильмдерде түпнұсқалық идея мен ұлттық тақырыптар мүлде көрінбейді. Мұның салдарынан жас өскіндердің ұлттық мәдениеттен алшақтап, әлемдік мәдениеттің әсеріне көбірек ұшырауы мүмкін.
Сонымен қатар, қазіргі балаларға арналған киноларда кейде жастардың өміріне қатысты шынайы жағдайлар бейнеленбеуі мүмкін. Бұл олардың әлеуметтік ортада кездесетін қиындықтарға, эмоциялық және психологиялық жағдайларына жауап іздеу қабілеттерін дамытуға көмектеспейді. Алайда, кино балаларға өмірдің шынайы жақтарын көрсетуі тиіс, оларды өмірдің қиындықтарына төзімділікке, дұрыс таңдауға үйретуі керек. Мысалы, қазақ киносы балаларды халқымыздың дәстүрлеріне, әдет-ғұрыптарына және ұлттық өнеріне қызықтыра алатын, жас ұрпаққа дұрыс бағдар беретін фильмдер ұсынуы қажет.
Қазақ киносының дамуына маңызды ықпал ететін факторлардың бірі – оның мәдени миссиясын дұрыс анықтау. Қазақ киносы ұлттық мәдениетті, дәстүрлерді және тарихты сақтап қана қоймай, оларды жаңа заманауи көзқараспен көрсетуі керек. Орыс тілін қолдану – заманның талабы деген оймен емес, қазақ тілінің мәртебесін көтеру, оны қолдау және дамыту арқылы кино индустриясын жаңа деңгейге көтеру қажет.
Сондай-ақ, балалар мен жастарға арналған кинотуындыларда қоғамның барлық қырларын ашып көрсету, олардың эмоционалды және интеллектуалды дамуына ықпал ету керек. Балалар фильмдерінде ұлттық құндылықтар мен тарихи тұлғаларды дәріптеу, сондай-ақ заманауи проблемаларды қозғау арқылы жас ұрпақтың әлеуметтік, моральдық тұрғыдан дамуына жол ашу маңызды. Балалар мен жасөспірімдерге арналған фильмдерде өмірдің қиындықтары мен оларды жеңу жолдары көрсетіліп, жастардың бойында күш-жігер мен төзімділік, мейірімділік пен жауапкершілік сияқты қасиеттерді қалыптастыруға ерекше назар аударылуы қажет.
Қазақ киносының қазіргі деңгейі жаңа шығармашылық ізденістермен ерекшеленсе де, оның әлеуметтік миссиясы мен тәрбиелік маңызы жоғары деңгейде болуға тиіс. Орысша сөйлеуді әдетке айналдырған кейбір фильмдер мен балаларға арналған кинотуындылардың ұлттық құндылықтардан ажырауы – қазақ киносының дамуы мен оның көрермендері арасында терең мәдени байланыс орнатуына кедергі келтіруде. Болашақта қазақ киносының ұлттық мүдделерге негізделген, рухани және тәрбиелік құндылықтарды басты назарда ұстайтын туындылары көбірек шығуы керек.
Бейсенбек Қасен
KAZBILIM.KZ
