Аятжан Ахметжан. Оқулық сапасын арттыруға ұсыныс

Сапалы оқулық – мұғалім мен оқушының сенімді серігі һәм білімнің қайнар көзі. Оқулық сапасы туралы елде жиі шу көтеріледі, бірақ шешілген жоқ. Оқулық мәселесін шешу үшін оқулық жазу құқығын баспадан алып, ғылым академияларының біріне берген абзал. Себебі баспа ол – жауапкерлігі шектеулі серіктестік. Яғни олардың басты көзқарасы -сапа емес сауда, көздегендері- білім емес ақша. Солай болады да, себебі олардың негізі бағыты бизнес жоспарын орындау. Сол үшін бағдарлама, оқулық кешенін негізгі жауапкершілігі бар мемлекеттік мекеменің құзіреттілігіне беру керек. Ақиқаты да осы, жауапкершілік болмаса, сапа туралы ауыз ашуға болмас.

Біз арғы-бергі мемлекеттердің тәжірибесін пайлана отырып, оқулық сапасын арттыруға мынадай ұсыныс тастадық.

Алғашқы мәселе — оқулықты жеке автор емес, арнайы комиссия жазуы керек. Орта білім саласының маңызды құжаттарын талдау және зерттеу иниституты болса… Әрі олар автор емес, құрастырушы болуға тиіс. Себебі оқулық – авторы бар әңгіме, роман не диссертациялық жұмыс емес. Ол- түрлі авторлардың, ғалымдардың жұмысынан алынып, мектеп деңгейіндегі мазмұнға ыңғайлап құрастырылатын, ықшамдалған көшірме.

Оқулық жазу автордың екінші немесе үшінші жұмысы емес, ол авторлық құрамның жалғыз әрі басты жұмысы болу керек!

Ал оқулық жазу комиссиясының құрамы қандай болуы керек?

Дамыған елдер тәжірибесін негізге алсақ, оқулықты сол мамандықтың кемінде екі білгір ғалымы мен сол пәнді балаға оқытатын педагог (кемінде екі, әрі мектепте он жылдан артық сабақ берген, үздік шәкірт тәрбиелеген) бірлесіп жазуы керек. Себебі кей ұғымдардың оқушыға қалай түсінікті боларын сол ғылымның педагогы жақсы біледі. Мысалы, бiздiң химия оқулықтарында оқушыға металл, бейметалды ажыратуды үйретпестен бұрын, қышқыл, негiз, тұздар туралы өтедi. Мұнда оқушы “Тұз дегенiмiз-қышқыл қалдығы және металдан тұратын қосылыс” дейдi, ал металдың не екенiн бiлмесе, тұзды қалай жазады?

Сонымен бiрге комиссия құрамында тарихшы болу керек, себебi елiмiздiң тарихы, мәдениетi кез келген оқулығымызда көрiнiс берiп тұруы керек. Әрі қандай ғылымда да сол ұлттың ұлттық менталитеті сіңуі керек. Айталық, қаншама кен орындарын ашуға зор үлес қосқан алғашқы химиктермiздiң бiрегейi – Қаныш Сәтбаевтың есiмi оқулықта аталмайды да.

Сонымен бiрге авторларға бiр психолог, бiр қазақ тiлi мен әдебиетiнiң маманы көмектесуi керек, себебi оқулықтағы әр сөйлемнiң мазмұны, құрылымы дұрыс па, қандай қателіктер бар, тексерiлгенi жөн. Тілдің шұбалаңсыздығы мен түсінікті болуы балаға аса маңызды. Сонымен бірге оқулықтың ішіндегі суреттер, кестелер мен заманауи тәжірибелердің сызбанұсқасын қойып отыратын дизайнер болуы керек.

Жалпы алғанда, комиссия құрамы кемінде сегіз адамнан тұру керек.

Келесі мәселе- оқулық құрылымы

Оқулықта тақырыптың соңында тақырып бойынша, әр тараудың соңында тарау бойынша қорытынды жаттығулар болуы керек. Әрі ол жаттығулар тек есептер мен тестер ғана емес, сан-салалы, алуан түрлі болу керек. Бұл жерде тек Ресей жүйесіне қарау жеткіліксіз, басқа да дамыған елдердің тәжірибесін қолдануға болады.

Нақты ғылымдарда тірек сызбалар, тәжірибе барысының сызбалары, кестелер, ойлану сұрақтары, тағы басқа сызбанұсқаларды пайдалану керек. Жаратылыстану ғылымдарын сылдыр сөзбен жазу оқушыны жалықтырады.

Бұл кезекте, бастауыш баласының қызығушылығын, баланың жасын ескере отырып, кітапты балаға қызығарлықтай етіп көркемдеп, жаттығуларда суреттер мен сызбанұсқаларды пайдалану өте маңызды.

Комиссияның негізгі жұмысы

Соңғы ескерер түйін, оқулықты құрастыру комиссиясының алғашқы жұмысы: мемлекеттік стандартқа байланысты оқулық бағдарламасын өздері жасау. Бағдарлама жасалып болған соң, әр оқулықтың комиссиясы біріге отырып, пән аралық байланыстардың сақталуын, мазмұндардың біркелкілігін сәйкестендіріп алу керек.

Келесі жұмысы: сапалы оқулық дайындау. Оқулық дайындалған соң,  жазылған оқулықтарды өздері қайтара сараптап шығуы керек.

Келесі жұмысы: мұғалімнің күнтізбелік-тақырыптық жоспары (КТЖ) да осы комиссияның талқылап бекітумен нақты, өзгертілмейтін нұсқамен жазылуы керек.

Соңғы жұмысы: мектеп аралық бақылаулар (МАБ) және ұлттық бірыңғай тестті (ҰБТ) де өздері жазған оқулықтарға, жаттығуларға сәйкес өздері құрастыруы керек, бұл біртұтастық пен бір жүйелікке алып келеді.

Бұдан тыс, жыл бойы қосымша әр бағытта тереңдетілген материалдар жасап, дамытып, кемелдендіріп отырулары керек.

Комиссия міндетті түрде Ы. Алтынсарин ат. білім академиясы сияқты академия құрамында тұрақты қызметте отырып, жұмыстарын жыл сайын зерттеп, талдап отыруы шарт. Себебі оны әркім әртүрлі етіп, өз білгенінше жасап, күнтізбеліктің сапасы сын көттермей қалатын жайттар жоқ емес.

Ал баспалар осы комиссия жазған оқулықты тек басып шығарумен айналысуы қажет! Оқулық жазумен айналыспауы керек! 

Егер осы шарттар толығымен орындалса біздің ұтатынымыз:

Бірінші, барлық орта білім қажетті материалдары бірізділеніп, жүйеленеді. Бұдан сапа туады.

Екінші, егер қате кетсе, бір-біріне сілтеу туындамайды, жауапкершілік тек бір мекеменің құзіреттілігіне, бір комиссияның мүшелеріне жүктеледі. Сондықтан жауапкершілік артады.

Ұстаздардың басты мақсаты – ұлт болашағын, келер ұрпақты тәрбиелеу. Оқулық – ұстаз бен шәкірттің көмекшісі, сырлас досы. Ол ешқашан да олқы болмау керек, оқулықтың олқылығы опық жегізеді.

Аятжан Ахметжан.

Астана қаласы дарынды балаларға арналған

№9 “Зерде” мектебінің химия пәні мұғалімі

Қазбілім порталы

...